Prije 27 godina parafiran Dejtonski mirovni sporazum

Na današnji dan prije 27 godina parafiran je Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini, poznatiji kao Dejtonski mirovni sporazum.

Pravni akt sporazumnog karaktera, kojim je službeno okončan gotovo četverogodišnji rat u Bosni i Hercegovini (1992.-1995.), parafiran je u vojnoj zračnoj bazi Rajt-Peterson kod grada Dejtona, u američkoj saveznoj državi Ohajo.

Mirovni pregovori odvijali su se od 1. do 21. novembra 1995. godine, pod imperativom zaustavljanja rata, a Dejtonskim mirovnim sporazumom Bosna i Hercegovina je ustrojena kao država tri naroda i ostalih te dva entiteta – FBiH i RS, uz dogovor da se arbitraža u vezi s brčanskim koridorom realizira naknadno.

Glavni akteri mirovne konferencije – prvi predsjednik Predsjedništva tadašnje Republike Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović, predsjednik Republike Hrvatske Franjo Tuđman i predsjednik bivše Savezne Republike Jugoslavije Slobodan Milošević bili su u konačnici i potpisnici Dejtonskog mirovnog sporazuma 14. decembra 1995. godine u Elizejskoj palači u Parizu.

Sve tri države nastale su disolucijom bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ), a njihovi čelnici, odnosno potpisnici Sporazuma su se obavezali da međusobne odnose reguliraju u skladu s Poveljom UN-a, Završnim helsinškim aktom i drugim dokumentima OSCE-a, kao i na međusobno poštovanje suvereniteta i rješavanje nesporazuma na miroljubiv način.

Dejtonski mirovni sporazum potpisan je u prisustvu tadašnjeg državnog sekretara Sjedinjenih Američkih Država Vorena Kristofera (Warren Christopher), a glavni američki posrednici bili su Ričard Holbruk (Richard Holbrooke), bivši zamjenik državne sekretarke Medlin Olbrajt (Madeleine Albright) i američki general Vesli Klark (Wesley Clark).

Potpisivanju Dejtonskog mirovnog sporazuma u Parizu svjedočili su tadašnji američki predsjednik Bil Klinton (Bill Clinton), generalni sekretar UN-a Butros Butros-Gali (Boutros Boutros-Ghali), bivši francuski predsjednik Žak Širak (Jacques Chirac), tadašnji britanski premijer Džon Mejdžor (John Major), generalni sekretar NATO-a Havijer Solana (Javier), njemački kancelar Helmut Kol (Kohl), ruski premijer Viktor Černomirdin, kao i švedski premijer Karl Bilt (Carl Bildt), koji je, također, bio kopredsjedavajući mirovne konferencije uime Evropske unije.

Dejtonski sporazum je bio kulminacija tzv. šatl-diplomatije, koju je vodio Holbruk sa svojim timom, pod pokroviteljstvom Sjedinjenih Američkih Država.

Sporazum se sastoji od 11 aneksa, među kojima je i Aneks 4 – Ustav Bosne i Hercegovine.

Njime su potvrđeni suverenitet, teritorijalni integritet i nezavisnost države Bosne i Hercegovine te propisane nadležnosti BiH i entiteta, odnosi između institucija, kao i način izmjene Ustava BiH.

Dejtonsko ustavno uređenje BiH, u međuvremenu, postalo je kamen spoticanja i predmet sporenja, a, prema prevladavajućem mišljenju, i temeljna prepreka funkcioniranju moderne BiH, kao i procesu njene evropske odnosno euroatlantske integracije.

O tome da je ono postalo prepreka normalnom funkcioniranju države, nažalost, zorno svjedoči i aktuelno stanje u Bosni i Hercegovini, opterećeno stalnim opstrukcijama i blokadama, bez konsenzusa o strateškim ciljevima i pravca izgradnje bolje budućnosti za sve bh. narode i građane.

Predsjednik Predsjedništva tadašnje Republike Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović te 1995. godine dao je poruku kojom je rekao da je mir najbitniji.

– Ovo nije pravedan mir, ali je pravedniji od nastavka rata. U ovakvoj situaciji kao što jeste i ovakvom svijetu kakav je, bolji mir i nije mogao biti postignut – rekao je.

Džo Bajden (Joe Biden), aktuelni predsjednik SAD, prije dvije godine pridružio se međunarodnoj zajednici u obilježavanju 25. godišnjice potpisivanja Dejtonskog sporazuma. On je rekao da je Dejtonom okončan “najgori konflikt u Evropi od Drugog svjetskog rata” te dodao da se proslavljaju napori mirovnjaka uprkos tome što “žalimo zbog oko 100.000 žrtava i miliona raseljenih” tokom rata.

– Dejtonski sporazum donio je mir u Bosnu i Hercegovinu i reafirmirao njen suverenitet, teritorijalni integritet i nezavisnost. Ipak, četvrt stoljeća kasnije jasno je da rad na uspostavljanju pravde, pomirenja i funkcionalne multietničke BiH nije završen. Previše često vidimo kako nacionalizam pobjeđuje naše nacionalne interese, a bogaćenje nekolicine se stavlja ispred reformi za dobrobit mnogih – napisao je tada Bajden.