Dan pobjede nad fašizmom obilježava se 9. maja, a slavi se širom svijeta kao simbol trijumfa nad zlom i tiranijom, te kao spomen na hrabrost i žrtvu onih koji su se borili protiv fašizma tokom Drugog svjetskog rata.
Na današnji dan 1945. godine, potpisivanjem kapitulacije nacističke Njemačke, okončan je Drugi svjetski rat u Evropi.
Ovaj historijski trenutak označio je kraj višegodišnjeg sukoba koji je donio strahote, patnju i razaranja širom svijeta. Poražena je nacistička Njemačka, glavni nosilac zločinačke ideologije – fašizma. Fašizam je izumio čitavu industriju ubijanja i uništavanja nevinih ljudi, čija je jedina krivica bila što su rođeni kao pripadnici neke druge narodnosti, vjere ili rase. Fašizam je najstrašnije zlo u cjelokupnoj historiji čovjećanstva.
Ovaj dan nosi sa sobom duboko značenje i važne lekcije koje se ne smiju zaboraviti. To je dan kada se sjećamo hrabrosti i žrtve miliona vojnika i civila koji su se borili protiv fašizma i za slobodu svojih naroda. Danas odajemo počast svim žrtvama rata, holokausta, genocida, prisjećamo se njihove patnje i stradanja, ali slavimo i njihovu hrabrost, odlučnost i nepokolebljivu volju za slobodom.
Deveti maj se obilježava i kao Dan Evrope, budući da označava prelomni trenutak u kojem je definisan budući izgled Evrope. Pet godina nakon Njemačke kapitulacije, 9. maja 1950. godine Robert Schumann, tadašnji ministar vanjskih poslova Francuske predstavio je svoj prijedlog formiranja Evropske zajednice za ugalj i čelik. Ovaj prijedlog, poznatiji kao Schumanova deklaracija smatra se početkom formiranja današnje Evropske unije. Dan Evrope, datum kojim Evropa proslavlja jedinstvo i mir obolježava se od 1985. godine.
Deveti maj treba nam služiti kao podsjetnik da fašizam u Evropi i cijelom svijetu nikada nije istinski poražen i da se protiv njega treba boriti danas, i svakog drugog dana, jer su antifašizam, ravnopravnost i poštovanje među ljudima bez obzira na religiju, boju kože, naciju, spol, rod civilizacijska tekovina koju moramo njegovati.
Naša BiH je u antifašističkoj borbi u Drugom svjetskom ratu dala veliki doprinos. Odabrala je svoju stranu, stranu civilizacije i demokratskog svijeta. U toku Drugog svjetskog rata sve značajnije bitke odigrale su na prostoru Bosne i Hercegovine.
Borci narodnooslobodilačkog pokreta dali su nemjerjiv doprinos u stvaranju Jugoslavije, iz čega je nastala i današnja Bosna i Hercegovina i obnovila svoju državnost 1943. godine. NOB, AVNOJ i ZAVNOBiH odredili su pravi put Bosne i Hercegovine.
Na ovaj dan odajemo počast i ljudima koji su u Drugom svjetskom ratu bili borci protiv fašizma, oslobodili Bosnu i Hercegovinu i Jugoslaviju.
Nažalost naša domovina 1992. godine ponovo se susrela sa fašizmom nešto drugačije vrste, ali sa istim zlom i ratnom agresijom. Zahvaljujući Armiji Republike Bosne i Hercegovine, njenim hrabrim borcima fašizam je opet poražen.
Deveti maj slavi se i kao Dan zlatnih ljiljana. Cvijet ljiljan, simbol čistoće, nevinosti i ljepote, simbol je Bosne još iz doba Kotromanića. Zlatni ljiljan nije više na zastavi Bosne i Hercegovine ali je ostao u našim srcima i na grudima onih koji su za svoju hrabrost i požrtvovanje dobili ovo priznanje.
Donji Vakuf je prošao sve ove faze od Drugog svjetskog rata do agresije i dao veliki doprinos u borbi protiv fašizma. O tome nam svjedoči Spomnen obilježlje u našem gradu posvećeno partizanima i šehidima koji su dali svoje živote u ovoj borbi. U agresorskom ratu Donji Vakuf je dao 226 šehida koji su se ponosno borili za: život, domovinu, porodicu, imtak, vjeru i čast.
Devetog maja 1995. godine prvi put u svojoj historiji Bosna i Hercegovina je dobila poziv za učešće u vojnoj paradi povodom Dana pobjede nad fašizmom u Parizu. Armija Republike Bosne i Hercegovine je na ovaj način dobila priznanje za borbu koju je vodila i postala dio evropske antifašističke porodice.
Antifašizam je duboko ukorjenjen u bosanskohercegovačko društvo. Kroz cijelu svoju historiju Bosna i Hercegovina se odlučno suprostavljala svim fašističkim snagama koje su imale namjeru da zauzmu našu zemlju. Bosanci i Hercegovci ponosno mogu reći da je naša domovina uvijek bila na pravoj strani historije.
Tekst pripremila profesorica historije Dženana Imširpašić
